Skip to main content

‘Het is over’ van Harry Bannink en Annie M.G. Schmidt muzikaal ontleed

In mijn vorige blog, Annie M.G. Schmidt, mijn muze, ging ik uitvoerig in op de muzikale onderbouwing van de tekst van ‘Vluchten kan niet meer’. Ik gaf toen aan een volgend artikel te wijden aan Het is over uit de musical Heerlijk duurt het langst uit 1967. Die keuze was min of meer onbewust gemaakt. Het eerste nummer is één van zijn bekendste stukken, en het tweede nummer is typerend voor de jaren zestig waarin echtscheiding en het bespreekbaar maken daarvan steeds minder als moreel verwerpelijk werd gezien. Een druppel op de plaat, deze twee liedjes, geput uit een repertoire van de meer dan 2000 liedjes die Harry Bannink componeerde, en waarvan die op teksten van Annie M.G. Schmidt misschien wel het meest tot de verbeelding spreken. Al wil ik daarbij niet voorbij gaan de uitzonderlijke kwaliteit van de teksten van onder andere Willem Wilmink en Hans Dorrestijn, die ook veel met Harry Bannink hebben samengewerkt.

Toonzetter

Bannink zag zichzelf zoals ik in mijn vorige blog aangaf meer als toonzetter dan als componist, toonzetter in de zin van teksten voorzien van een muzikale ondersteuning. Hij was ook kritisch op de aangeleverde teksten. De teksten van Annie zijn moeilijk op muziek te zetten, er zit geen regelmatig ritme in en vaak ontbreken rijmwoorden. Componist Harry Bannink kon hier als geen ander mee overweg. In tegenstelling tot het lied Vluchten kan niet meer bestaat er van Het is over geen officiële bladmuziekuitgave. 

Het is over

Ik ben voor de muzikale analyse uitgegaan van de toonsoort A kleine terts/ Am waarin Jenny Arean dit lied in onderstaande opnname op een onnavolgbare wijze vertolkt. Onvoldoende kennis van muziektheorie? Lees mijn blogs over Notenschrift en Toonladders en akkoorden. 

Wat me meteen opviel bij toen ik beide nummers, Vluchten kan niet meer en Het is over naast elkaar legde, dat ze in het muzikale basismotief gebruik maken van hetzelfde toonmateriaal. Harry Bannink houdt dit alleen ritmisch van elkaar afwijkende basismotief klein met minimale toonsafstanden, een dalende lijn van drie tonen binnen een kleine tertsafstand. Zijn melodievoering ligt dicht tegen die van de menselijke stem aan. Mooi zingerij, daar hield hij niet van.

(Klik op het driehoekje linksboven om de muziek bij het notenbeeld te beluisteren):

Er is hier bewust gekozen voor de kleine terts en niet een grote terts.  Harry Bannink zou drie maanden over dit lied hebben gedaan. Het stuk begint als een recitatief, bijna gesproken muziek, muzikaal ademend op de tekst.

De zangeres verwoordt wat de scheiding met haar doet en richt zich tevens tot de nieuwe geliefde van haar man. “T'is over ….Hij zegt me niets meer. Ik ben vrij. ’tis over hij doet me niets meer”. Op dat moment verandert de sfeer door de harmonische sprong in de begeleiding, niet naar een voor de hand liggende A grote terts, maar naar C#  grote terts als vijfde trap voor het F# akkoord op de tekst “En ik ben blij hij is voor mij alleen nog maar een heer”. Dat  F# akkoord is weer een vijfde trap voor het B grote terts akkoord op  “(een) heer”. De zin “En al die toestanden, dat hoeft niet meer” sluit het eerste couplet af om via een Dm akkoord met een prachtige tegenmelodie door de hobo in het arrangement voor orkest van Bert Paige op te lossen in een E7 akkoord op het woord “meer”, dat tevens de vijfde trap vormt voor en oplost in het beginakkoord A kleine terts/ mineur, de start van het het 2e couplet.

Dan begint de muziek te lopen met de tekst “Die man die thuiskwam, 's avonds laat” op een muzikaal motief dat zich een paar keer herhaalt in steeds langere uithalen met een begeleiding in A kleine terts afgewisseld door E7.  In dit couplet en de 4 coupletten hierna worden alle minder fraaie eigenschappen en ervaringen met de man opgesomd, afgewisseld door haar gelatenheid in de terugkerende zin “ze mag hem hebben”. De vierde keer lost de begeleiding met een E7 akkoord op bij het woord ‘hebben’ niet op in een  A kleine terts/mineur akkoord maar in een A grote terts. Dat klinkt muzikaal veel opener en versterkt nog eens extra het tevens bevrijdende gevoel van “ze mag hem hebben”. Dat A grote terts akkoord bepaald ook nog eens de begeleiding van het zesde couplet en vormt aan het slot van dit couplet “ze mag hem hebben”  de 5e trap, oplossend in een D akkoord, de 1e trap ten opzichte van A grote terts.

Dan volgt er een tussenzin “En al die reisjes naar Parijs..” op achtereenvolgens een B kleine terts/mineur en E7 akkoord. Er volgt een terugblik op gelukkiger tijden in het verleden, in Parijs. Dat wordt door de begeleidende instrumenten muzikaal gelijk ondersteund in de stijl van een Parijse musette accordeonwals. Hier houdt Bannink het qua muzikaal materiaal weer klein. Het zijn dezelfde tonen die het basismotief vormen als in het begin van het lied, maar nu in een grote terts setting …. Die mooie herinneringen duren maar één couplet. “Maar later ging hij zonder mij” zo slaat zij snel om in haar ontboezemingen.  Het couplet van drie regels en het volgende couplet van vijf regels “Hij  drinkt te veel..” verlopen qua begeleiding afwisselend in een D kleine terts/mineur en E7 akkoord. Melismatisch haalt Bannink even uit op de de tekst “Dan maar een fijn delirium”……

Je hoort vervolgens de muziek heftiger worden, de melodie is nu een lichte variatie op die van de tekst aan het begin “Die man die thuiskwam, 's avonds laat” nog steeds in de driekwarts maat van de wals wanneer ze zich tot de nieuwe geliefde van haar man richt: "Het valt niet mee hoor, mooie poes, je hebt er tact voor nodig, meid, nou leef je in een roze roes, maar dat gaat over mettertijd". Die heftigheid vertaalt zich direct een een dalende baslijn, in het gebeuk van de begeleiding op de tweede en derde tel van elke maat, een frequentere afwisseling van akkoorden.

Ook hier zijn het korte motieven die het melodisch verloop bepalen. Ze laat zich zó gaan in haar aanbevelingen voor de nieuwe geliefde dat ze zich ineens laat ontvallen: "Ik hoop maar dat je het verpest!" Dan komt ze weer bij zinnen : "...Wacht even. Waarom zeg ik dat? Wil ik hem terug?". De muziek staat dan ook weer even stil. De onderliggende begeleiding wisselt tussen een E7 en A kleine terst/mineur. De verbittering slaat direct weer toe in het volgende couplet: “Ik geef haar bitter weinig kans” muzikaal net zo heftig verbeeld als daarvoor in de begeleiding van een dreunende driekwarts maat. Tegelijk tekent ze hem helemaal uit “Hij is een kwetsbare figuur”, waar de begeleiding treffend even gas terugneemt.

Prachtig is de sprong naar haar kinderjaren: "Nu geef ik net als in mijn jeugd, mijn speelgoed aan een ander kind, hier is het...je mag het hebben." Met die laatste woorden keert ze muzikaal ook weer terug naar het begin. Het laatste couplet is muzikaal gezien een herhaling van het eerste couplet. Prachtig is de tegenmelodie in de hobo. Het creëren van treffende tegenmelodieën was een van de karakteristieke en sterke punten van Harry Bannink. De slotwoorden markeren de uitzonderlijke kwaliteiten, het gevoel voor drama, het psychologisch inlevingsgevoel van van Annie MG Schmidt: "Maar een ding vraag ik je: Maak het niet stuk."

Het resultaat mag er zijn

Was Bannink in de regel vlot met het muzikaal invullen van de teksten die hij toegestuurd kreeg, dit lied kostte hem 3 maanden tijd om te voltooien. Die tijd is hem denk ik gaan zitten in de opbouw van de muziek op een tekst die allerlei uiteenlopende fasen van menselijke gevoelens doorloopt. Het resultaat mag er zijn. Hij laat zowel de woorden als de muziek ademen en versmelten in een natuurlijke stemverheffing met een even natuurlijk ritmisch verloop. De melodievoering wordt bepaald door korte eenvoudige motieven. Ook harmonisch en qua tegenmelodieën voelt de muzikale begeleiding van de melodiezetting zowel passend als verrassend aan. Een meesterwerk, dat ook nu nog aanspreekt.

John Valk Specialist Media 

Lees de muzikale analyse van 'Vluchten kan niet meer' elders op deze blog:

  • Annie M.G. Schmidt, mijn muze (hier ook een lijst van alle bladmuziekuitgaven van het werk van Harry Bannink, alle te vinden in de collectie van Bibliotheek Rotterdam)

Weinig bekend met muziektheorie ? lees mijn blogs over:

Tip! Beluister de podcast van Gijs Groenteman in zijn speurtocht naar het geheim van de muziek van Harry Bannink. Hij gaat daarvoor in gesprek met zangers, producers, tekstschrijvers, muzikanten, die met hem samengewerkt hadden.  

Raadpleeg voor boeken, cd's, video's over het werk en leven van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink de catalogus van Bibliotheek Rotterdam

Uitgelicht: