Als er een muziekstijl is die onmiskenbaar voortgebracht is door de Verenigde Staten dan is dat de jazz, met inleidende uitingsvormen als ragtime en blues. De in zijn tijd zeer vooruitstrevende en vernieuwende componist Claude Debussy kwam hoogstwaarschijnlijk in contact met ragtime toen de Amerikaanse band van John Philip Sousa op tournee in 1900 de Parijse Expositie aandeed. Jazzelementen verwerkte hij in meerdere pianowerken. De bekendste is Golliwag's Cakewalk (uit Children's Corner suite 1908, op de afbeelding de omslag van de bladmuziekuitgave) waarin hij tevens Wagner's Tristanmotief citeert. Latere pianowerken met een ragtime-inslag zijn onder andere 'Le petit nègre'(1909), 'Minstrels' (1910) en 'General lavine-excentric'.
Een eerder artikel wijdde ik aan de impulsen, die van Debussy's vernieuwingsdrang en daarmee gepaard gaande nieuwe muzikale ideeën uitgingen. De vergaande akkoordstapelingen, die zijn muzikale handwerk kenmerkten, hebben onmiskenbaar indirect het idioom van de latere Big Band en die van de bebop beïnvloed. En in de legendarische arrangementen van het koppel Miles Davis en Gil Evans is Debussy's compositorisch pionierwerk hoorbaar in de toepassing van modale toonaarden.
Van de Franse componist Maurice Ravel weten we, dat hij zich aangetrokken voelde tot het exotische, of het nu met eten, muziek, kunst te maken had. Dat de jazz hem fascineerde is daarom geen verrassing. In 1921 schreef hij aan een vriendin: "Ben je naar de negers gaan luisteren ? Hun virtuositeit is af en toe angstaanjagend" Het middendeel van zijn 2e sonate voor viool en piano noemde hij 'Blues'. Daarin verwerkte hij de typische aan de blues onttrokken glissandi en dissonanten.
De van oorsprong Russische componist Igor Stravinsky stond erom bekend uiteenlopende stijlen te verwerken in zijn composities. Hij begon in 1918 ragtime-elementen op te nemen in het muziektheaterstuk 'L'histoire du soldat'. Ravels vriend, de Zwitserse dirigent Ernest Ansermet, had twee jaar daarvoor tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten bladmuziek van ragtimes meegenomen. Zijn enthousiaste verslag van een concert door jazzklarinettist Sidney Bechet in Londen had Stravinsky gestimuleerd tot het componeren van 'Three Pieces for Clarinet'. In zijn 'Piano-rag-music' horen we hoe de syncopes en het ostinato van de ragtime samenvloeien met Strawinsky's eigen muzikale ideeen. Voor zijn 'Ragtime voor eleven instruments' (1920) gebruikt hij een cymbaal uit de Balkan, die de honky-tonk piano moet vertegenwoordigen. (Zie de afbeelding hiernaast met Picasso's omslagontwerp voor het pianouittreksel) In 1945 componeerde hij het "Ebony concert" voor Woody Herman, daarbij geinspireerd door de Big Band-stijl.
De vroege uitingsvormen van de jazz, zoals de ragtime en de blues waren sterk verbonden met dans. Dat zorgde er mede voor, dat er een sterk verdeeld kamp van voor- en tegenstanders ontstond, zowel bij luisteraars als bij musici en componisten. Hoewel de jazz tijdens de jaren twintig ook in Duitstalige landen zeer populair was, duurde het tot 1927 voordat een componist uit de meer klassieke school ‘swing-elementen' inbouwde in zijn muziek. En dan hebben we het over de Oostenrijkse componist Ernst Krenek met zijn opera 'Johnny spielt auf' en Kurt Weill, de componist van onder andere de Dreigroschenoper uit 1928. De laatste liet zich in de stijl van zijn songs vanaf 1927 vooral inspireren door de dansmuziek van orkest van Paul Whiteman. Arnold Schönberg en Anton Webern, vooraanstaande componisten uit die tijd, hadden geen goed woord over voor de populair getinte Dreigroschenoper. Alban Berg, die in één lijn wordt genoemd met deze componisten, stond meer open voor het verwerken van jazzelementen in zijn composities. In zijn opera 'Lulu' uit 1935 duiken swingelementen op. Deze opera werd echter pas in 1979 voltooid en uitgevoerd onder leiding van Friederich Cerha.
Naast kritiek vanuit de burgerij op ethische en morele gronden staat die kritiek bij de opkomst van het nationaal socialisme ook in het teken van een bedreiging voor de nationale identiteit.
Met dank aan componist, schrijver, musicoloog Leo Samama voor het aandragen van voorbeelden van Nederlandse componisten. Hij schreef onder andere een blues (die door een recensent werd aangeprezen als een nieuwe standaard in het genre). Deze cd is te koop via zijn website of te leen bij Bibliotheek Rotterdam.
Klik hier voor een lijst van publicaties van Leo Samama in de collectie van Bibliotheek Rotterdam.