Wanneer behoor je als componist tot de top? Hoe weet een componist zich te onderscheiden ten opzichte van zijn collega's? Dat gebeurt in de regel door de muziek nét wat anders te laten klinken dan tot dan toe gebruikelijk is. Waar zit dat stukje afwijking of vernieuwing dan in? Aan de hand van de componeerstijl van Claude Debussy (1862 - 1918) geeft deze blog daar antwoord op. 

Ongelijkmatige ritmiek

Al luisterend naar de muziek van Claude Debussy lijkt het ritme gespeend van alle strakheid en regelmaat. Er lijkt meer sprake te zijn van ongelijkmatige ritmiek met onverwachte accenten. De variatie in muzikale kleur en de keuze van instrumenten lijkt belangrijker te zijn dan de melodie, waarvan de noten elke samenhang lijken te hebben verloren. Althans voor oren die hedendaagse populaire muziek en klassieke muziek van voor Debussy gewend zijn.

De inspiratie van Debussy

Melodisch verloop is vaak gekenmerkt door het gebruik van halve toonsafstanden, wat een grillig verloop geeft met onverwachte accenten. Debussy keek in het zoeken naar nieuwe muzikale uitdrukkingsvormen naar een andere vernieuwer in zijn tijd, namelijk Richard Wagner. Deze brak ook met traditionele vormen en was voor veel componisten uit zijn tijd en ook na hem een dankbare bron van inspiratie. Ook stond Debussy open voor vroege jazz en muziek uit het verre oosten, die voor het eerst te horen was voor een breed publiek tijdens een Javaans Gamalan-optreden tijdens de wereldtentoonstelling van 1889 in Parijs.

Spanningverloop en muzikale kleur

In een eerder artikel heb ik beschreven hoe de aard van het spanningsverloop en de muzikale kleur binnen een muziekstuk mede bepaald wordt door gebruikte tonen in het harmonisch verloop. Kijk bijvoorbeeld naar het begin van het Wilhelmus:

De melodie van dit  stuk maakt gebruik van de volgende toonhoogten:

De klassieke muziek tot ver in de 19e eeuw en de hedendaagse populaire muziek zijn op dit gebruik van tonen en samenklanken gebaseerd. Als je het Wilhelmus bewerkt op basis van tonen die een afstand hebben van één toon, dan gan deze tonen de bouwstenen vormen van de melodie en samenklank : 

 

 Het begin van het Wilhelmus klinkt dan alsvolgt: 

Impressionisme

Het gebruik van hele en halve toonsafstanden bewerkstelligt bij de luisteraar een ervaring van spanning en ontspannings/oplossing.  Door het gebruik van tonen die achter elkaar gezet in een reeks steeds een héle toon verschillen lijkt het muziekstuk meer te zweven zonder richtingsgevoel. Dat zie je terug in de muziek van Claude Debussy . Hij was de eerste, die bewust de hele toonstoonladder tot kenmerk maakte van zijn muzikale stijl. Luister naar een fragment uit het pianowerk "Voiles":

Juist door de sfeer van vaagheid en onbestemdheid die hiermee wordt opgeroepen is het niet vreemd dat Debussy verbonden wordt aan een verwante stroming in de beeldende kunst, die van het impressionisme. Niet alleen het gebruik van de hele toonstoonladder, maar ook het toepassen van pentatonische toonladders uit oude (volks)muziek en Chinese muziek in zijn opbouw van melodieen is kenmerkend voor deze muzikale stijl. Kijk en luister achtereenvolgens naar een fragment uit La fille aux cheveux de lin en een opsomming van de hierin gebruikte noten uit de pentatonische toonladder:

 

Complexiteit

Ook in de complexiteit van de samenklanken onderscheidde Debussy's muziek zich van die van zijn voorgangers en tijdgenoten. In het volgende voorbeeld beginnen we met eenvoudig akkoord, dat geleidelijk uitloopt in akkoorden, welke we in getransponeerde vorm terugvinden in stukken als La Cathedrale Engloutie of Clair de Lune uit de Suite Bergamasque:

 

Debussy gebruikte samenklanken en harmonie niet zozeer om structuur aan te brengen, maar meer om een bepaalde klankkleur te bewerkstelligen. Akkoorden hebben hierin in min of meer autonoom karakter, afwijkend van wat tot dan toe gebruikelijk was. Er valt nog veel meer te vertellen over welke vernieuwingen Debussy aanbracht in het muzikale gereedschap, zijn zoektocht naar nieuwe klanken, zoals het tegelijkertijd toepassen van twee toonsoorten, de invloed van de Javaanse Gamalan of de jazz in "Colliwog's Cakewalk". Daarin citeert hij tevens uit de opera Tristan en Isolde van de eerder genoemde inspiratiebron Richard Wagner.

Klik hier om gratis bladmuziek te downloaden van Claude Debussy. Voor piano, orkest en andere bezettingen.

Een greep uit boeken over Debussy die je kunt lenen bij Bibliotheek Rotterdam: