Wat voor componist was Beethoven? Waarin onderscheidde hij zich van voorgangers en tijdgenoten? Met het maken van eigen muziek bouwde hij natuurlijk voort op wat mensen gewend waren te horen. Wat muziek dan weer spannend en interessant maakt, is de manier waarop je afwijkt van vertrouwde muzikale patronen. Op een onnavolgbare manier wist hij te spelen met muzikale verwachtingen. Zijn muziek wordt over het algemeen gekenmerkt door het gebruik van zich langs spannende paden ontwikkelende korte contrasterende motieven, hard dan weer zacht, fel dan weer lieflijk, stevige sforzati, en dat met een vaak opzwepende begeleiding, wat we nu zouden noemen een stevige groove. Zijn muziek kende daarbij een rijke verrassende harmonie, samenklank van noten en meerstemmigheid met gewaagde modulaties, die met name in zijn late strijkkwartetten ook in onze oren nog ronduit modern in de oren klinken. Dat talent onderscheidde hem van andere componisten uit zijn tijd en daarvoor zoals Joseph Haydn. Onder amateurpianisten is ‘für Elise’ het meest bekend en het slotkoor uit de 9e symphonie is uitgegroeid tot het Europese volkslied.

Dat we het over de componist Beethoven hebben geeft aan dat de muziekpraktijk in die tijd een andere dynamiek kende dan heden ten dage met alle mogelijke technische verworvenheden om muziek in de vorm van beeld en geluid vast te leggen en te verspreiden. Zijn muziek en de betekenis daarvan is overgeleverd via muzieknoten, handgeschreven, in bladmuziekuitgaven en gedrukte getuigenissen. Geluidsopnames bestonden niet en die kunnen we dus op geen enkele manier terughalen. Muzikale uitvoeringen bestonden natuurlijk wel. Dat Beethoven naast componist ook een geweldige pianist en improvisator was, waar hij aanvankelijk meer bekend door was, dat kunnen we niet meer terughoren. Een zeldzame complicatie van een waarschijnlijk opgelopen vlektyfus heeft ertoe geleid, dat hij de laatste jaren van zijn leven volledig doof was. Onder de huidige hygienische omstandigheden zou hem dat niet zijn overkomen, had hij zich wellicht niet noodgedwongen hebben hoeven toeleggen op het componeren en had hij zijn loopbaan als pianist gewoon kunnen voortzetten. Doof en toch kunnen componeren? Beethoven beschikte over een feilloos auditief voortstellingsvermogen. Hij hoorde innerlijk wat hij opschreef aan muzieknoten (zie afbeelding linksboven met handschrift 9e symfonie).
Wenen was de stad waarin Beethoven leefde als een soort popster, een markante figuur in de straten van deze stad. Europa stond op de rand van een nieuw tijdperk. Rond 1800 zien we in Europa de burgerij, de sociale middenklasse sterk opkomen als machtsfactor met een onverzadigbare honger naar muziek. In de eeuwen daarvoor vonden toonaangevende muzikale uitvoeringen voornamelijk plaats aan de adelijke hoven of in kerken. Muzikanten en componisten hadden daar een vaste aanstelling. De concertzaal zoals we die nu kennen ontstond met de opkomst van de burgerij. Hoewel Beethoven streefde naar de zekerheid van een aanstelling, bekleedde hij in wezen een positie van zelfstandige kunstenaar. Die hang naar een bestendige betrekking stond  af en toe op gespannen voet met zijn behoefte aan onafhankelijkheid. We zien in die tijd steeds meer openbare concerten ontstaan en het zelfstandig kunstenaarschap werd mede mogelijk gemaakt door de groeiende betekenis van instrumentale muziek met de rondreizende virtuoos als vertegenwoordiger daarvan. Onder deze omstandigheden zien we bij Beethoven een heel ander verdienmodel, hoe hij zich als muzikant en later vooral als componist moest manifesteren om in zijn onderhoud te kunnen voorzien dan bij de huidige muzikant.

Als Beethoven nu zou hebben geleefd zou hij misschien meer als pianist en improvisator bekend zijn geworden dan als componist en zou er misschien veel minder in bladmuziek zijn vastgelegd. Bladmuziek was het middel bij uitstek om muziek via live-uitvoeringen te laten klinken of dat nu in de huiskamer plaatsvond op een piano of in een concertzaal met een vol orkest. Hoe zagen die inkomstenbronnen van Beethoven eruit? Bekend is dat gemiddeld 36% van zijn inkomsten van sponsors afkomstig was, rijke meestal adelijke weldoeners, die gezag en aanzien ontleenden aan het financieel ondersteunen van kunstenaars. Dat betekende niet dat Beethoven zich verplicht voelde deze sponsoren kritiekloos te volgen. Integendeel. Daarnaast kwam 24% van zijn inkomsten uit de opbrengst van de verkoop van bladmuziek, voor concerten was dat 6%, opdrachten 16% en het geven van pianoles 18%. Opmerkelijk is dat hij qua bladmuziekverkoop het meeste heeft verdiend aan de verkoop van de uitgave van bewerkingen van Schotse liederen, omgerekend ongeveer €70.000.

Als je hem vergelijkt met een popster of een pianist van nu, dan zou hij zich misschien vanwege zijn improvisatorische talenten toegelegd hebben op een carrière van jazzpianist. En pianolessen zou hij misschien wel achterwege hebben gelaten ? Lesgeven was niet zijn favoriete bezigheid, maar boden wel een mogelijkheid om in contact te komen met aantrekkelijke dames. Helaas waren die altijd van adel of zeer rijk en dus uiteindelijk voor een bestendige relatie onbereikbaar. 
En of de noodzaak van bladmuziek uitgeven er geweest zou zijn? Dat blijft gissen. De vroeg optredende problemen met zijn gehoor zouden hem nu, als daar geen remedie voor zou zijn, op den duur misschien ook meer richting filmcomponist geduwd hebben ? En misschien dat zijn politieke engagement in protestsongs hadden weerklonken? In muzikaal opzicht was hij zeer gedisciplineerd, zeer gefocused. Walter Heijer gaat in zijn boek zelfs zover de aandoening Asperger aan hem toe te schrijven. Oorlogen, politieke onrust als gevolg van de Franse revolutie leken hem niet echt van de wijs te brengen en vormden vaak en inspiratiebron voor zijn composities. Getuigenissen van tijdgenoten schetsen een beeld van een wat onbeholpen, markante persoonlijkheid, ongeduldig, grillig,  altijd met een notitieboekje in de hand, vaak wantrouwend, ook naar zijn personeel. Waarschijnlijk dat dat beeld vooral werd gevoed door de vanaf zijn 26e levensjaar steeds toenemende doofheid.

In bibliotheek Rotterdam kun je terecht voor het lenen van bladmuziek om zelf Beethovens muziek te spelen, boeken met informatie over leven en werk van Beethoven en cd’s, dvd’s om zijn muziek te beluisteren.

Uitgelicht:

• Beethoven, een hoorcollege over zijn werk , door Leo Samama
• Was Beethoven een asperger? Door Walter Heijder
• Copying Beethoven (Speelfilm)
• Beethoven goes jazz, (Bladmuziek) door Jean Kleeb (audio voorbeelden)

E-books te leen over Beethoven:

• Beethoven , door Jos van der Zanden
• Beethoven, door Jan Caeyers

Meer blogs van John Valk , klik hier.

Korte Animatiefilm over het leven van Beethoven: