Het is lastig voor te stellen wat nu het effect van concrete oorlogsomstandigheden en leven onder een buitenlandse bezettingsmacht zou zijn op muzikale beleving en voorkeur. De eerste wereldoorlog ligt ver weg in het verleden en Nederland was niet direct betrokken bij oorlogshandelingen. Kunstenaars, schrijvers en muzikanten uit de omringende landen maakten soms de verschrikkingen van deze oorlog van nabij mee. Ravel schreef zijn pianoconcert voor de linkerhand voor een pianist, die zijn rechterhand had verloren in het strijdgewoel. Henk van Gelder had een aantal jaren geleden al aandacht besteed aan een antwoord op de vraag “wat voor liedjes zong Nederland tijdens en na de tweede wereldoorlog”. Hij kwam daarbij tot de conclusie dat de liedjes vooral in het teken stonden van kop-op en houd-er-de-moed-maar-in.

De bevrijding als muzikale impuls

De omstandigheden waaronder gemusiceerd werd, varieerden van noodgedwongen spelen in een kamp tot het collaborerend zingen van antigeallieerde en antisemitische teksten. Tussen deze extremen werd het naar ontspanning hunkerende publiek gesust met liedjes, waarin het optimisme de boventoon voerde. De bezetting voedde waarschijnlijk ook het verlangen naar onbereikbare oorden. De snelle opkomst van het swingende Hawaian repertoire werd ook ingegeven door het verbod op jazz muziek. Liedjes, die verwezen naar betere tijden zoals ‘eens zal de betuwe in bloei weer staan’ en ‘als op het Leidseplein de lichtjes weer eens branden gaan’ waren ook in de bevrijdingstijd nog zeer populair. De bevrijding  gaf  een enorme impuls aan de populariteit van Engels/Amerikaanse muziek, ten koste van het Nederlandse lied. “Don’t fence me in” was een enorme hit.

Lid van de Kultuurkamer

De positie van de Nederlandse muzikant gedurende de oorlog werd voor een groot deel bepaald door het al dan niet lid zijn van de Kultuurkamer. Zonder dat lidmaatschap mocht hij niet in het openbaar optreden. Veel muzikanten waren van Joodse afkomst. Ik hoef niet uit de doeken te doen wat het lot van menig Joodse muzikant in de oorlogsjaren is geweest. Aan geallieerde zijde, bij de Amerikanen en Engelsen stond de muziek in het teken van swing, verdriet, geluk en patriotisme. De vijand kreeg er soms met een vleugje Engelse humor van langs met liedjes als “we’re going to hang out the washing at the Siegfried line".

En songs als “We’ll meet again” (zie Vera Lynn hierboven zingen voor de piloten van de Royal Air Force) appelleerden aan gevoelens van heimwee, gemis, verlangen in een tijd waar mannen massaal langdurig van huis waren om te vechten. Dat veroorzaakte hier weer een liedje als “Trees heeft een Canadees”. Het van oorsprong Duitse soldatenlied Lilly Marleen was zowel populair bij Duitse als geallieerde soldaten. Klassieke muziek kreeg, ingezet voor nieuwsuitzendingen een patriotistische of propagandistische betekenis. De regering in Ballingschap zond vanuit Engeland een radioprogramma uit onder de naam Radio Oranje. De herkenningstune bestond uit de eerste maten van de 5e symphonie van Beethoven. Gedacht in morsetekens stond het ritmisch verloop voor de V van Victory. De muziek van Wagner werd nog lange tijd geassocieerd met het Nationaal Socialisme.

Via internet

Via boeken

Meer informatie in boeken te leen bij Bibliotheek Rotterdam of bij andere Bibliotheken via online aanvragen.

Via bladmuziek / cd's

Bladmuziek en cd's met liedjes rond de 2e wereldoorlog te leen bij Bibliotheek Rotterdam.