Lang werd er gedacht dat westerse muziek alleen met halve toonafstanden werkte, maar recent is uit onderzoek gebleken dat in de Middeleeuwen ook gebruik werd gemaakt van kwarttonen, die je ook aantreft in Arabische muziek.
Als wij zingen of een instrument bespelen dan is een zogenaamde halvetoonsafstand de minimale sprong die je in toonhoogte naar beneden of omhoog maakt. Althans, je denkt dat dat geldt voor de westerse muziek die we kennen door de eeuwen heen. In onder andere Arabische muziek zijn nog kleinere toonsafstanden heel gewoon. Wat blijkt nu? In de middeleeuwen, in kerkelijke Gregoriaanse gezangen, was het gebruik van microtonen, oftewel kwarttonen, heel gewoon. Denk daarbij aan een toon die nog tussen een aangrenzende witte en een zwarte toets zit bij de piano, bijvoorbeeld tussen een c en een cis.
Musicoloog / mediëvist Leo Lousberg
Musicoloog en mediëvist Leo Lousberg toonde onlangs in zijn promotieonderzoek aan dat het gebruik van kwarttonen of microtonen wijdverbreid was en dat je ze aantreft daar waar de tekst benadrukt moest worden. In onderstaande afbeelding zie je een stukje Latijnse tekst waarop gezongen werd. Men kende in die tijd nog niet ons huidige notenschrift, dat veel eenduidiger de lengte en hoogte van achtereenvolgende tonen aangaf. De tekens die je boven de tekst ziet worden ‘neumen’ genoemd en dienen meer als geheugensteun dan als exacte aanwijzing voor uitvoering. De haakachtige figuren (rode pijlen) wijzen op die microtonen.
Leo Lousberg toont aan dat je ze op plekken vindt waar iets benadrukt moest worden, bijvoorbeeld bij woorden als 'smeken', 'respect', 'angst', 'schrik' of 'prijzen'.
Microtonen
Hoewel bronnen wijzen op de aanwezigheid van deze microtonen, vormde de groeiende belangstelling voor het Gregoriaans vanaf de restauratie van het katholicisme na de Franse revolutie begin 19e eeuw geen reden microtonen ook daadwerkelijk te gebruiken. Het zou allemaal te 'Arabisch' klinken en niet passen binnen de Europese beschaving, waar vooral de gelijkzwevende stemming op dat moment maatgevend was voor de muziek. En ook toen het Vaticaan op een gegeven moment vond dat de gezangen meegezongen moesten konden worden door de parochieleden viel het debat stil rond het gebruik van microtonen. Daarbij moet aangetekend worden, dat de middeleeuwse volksmuziek hoogstwaarschijnlijk ook microtonen gekend heeft.