Jazz uitgelegd aan de hand van 'Night and Day'

Een eenduidige definitie van jazz is, gezien de vele ontwikkelingsvormen vanaf het ontstaan begin twintigste eeuw, moeilijk te geven. Swing en improvisatie zijn nu echter over het algemeen geldende kenmerken met wortels in Afro Amerikaanse muziek. Swing is de ritmische stuwingskracht die je syncopisch met je vinger doet knippen. Dat knippen vindt niet plaats op de hoofdaccenten maar vlak daarna, gezien binnen het notenbeeld op de 2e en 4e tel van de 4/4/ maat. In de vertolking zorgen alle instrumenten samen voor die swing. Het ritme van de swing laat zich moeilijk in een strakke notatie vertalen. Het zijn minieme tijdsverschillen ten opzichte van de strakke maatvoering, die voor het swinggevoel zorgen. In jazztermen hebben we het dan over timing.

In geluidsvoorbeeld 1 zijn de eerste maten van de song Night and Day strak neergelegd: 

Saxofonist Stan Getz geeft in plaats van swing een meer latinjazz-gevoel aan het nummer Night and Day.

Een ander kenmerk van jazz is improvisatie. In een eerder artikel ging ik in op improvisatie binnen klassieke muziek. In jazz uit improvisatie zich in het omspelen ritmisch variëren van de oorspronkelijke melodie tot het louter spelen met tonen op basis van de onderliggende harmonie oftewel samenklanken, akkoorden. Hier een omspeling van de oorspronkelijke melodie (onderste balk) in de eerste maten van Night and Day met een blues-element erin gebracht:

Jazznummers zijn vaak ontleend aan songs uit Amerikaanse musicals. De song Night and Day uit de vorige voorbeelden is de bekendste song uit de musical Gay Divorce uit 1932 van Cole Porter. Het nummer kent beroemde vertolkingen van Ella Fitzgerald, begeleid door het orkest van Nelson Riddle, tot de door de soul beinvloede interpretatie van de Temptations.

Bekijk en beluister de musicalversie met Fred Astaire en Ginger Rogers: 

Het verhaal gaat dat bij het uitkomen van deze musical in 1932 producer Max Dreyfus niet zo enthousiast reageerde op deze song vanwege de ongewone bastoon (toonhoogte B) aan het begin ten opzichte van de eerste melodietoon (toonhoogte Bb). Die samenklank met een halve toonafstand klinkt op zich wrang oftewel dissonant. Maar als je dit bekijkt in de context van het verdere verloop dan is die dissonant onvermijdelijk en klinkt uiteindelijk heel natuurlijk. In bladmuziekuitgaven, zo ook in het door jazzmuzikanten veel gebruikte realbook, zie je vaak ongelukkige keuzes voor het eerste akkoord. Dat is te herleiden tot de eerste uitgave waarbij in de akkoordtoewijzing niet goed is gekeken naar de samenstelling van de noten in de pianopartij.

Ga voor uitleg notenschrift en akkoorden naar:

• Notenschrift
• Toonladders en akkoorden

Het akkoord in de 2e maat is niet Ebmin (Eb kleine terts),(vb hieronder) maar CbMaj7(=BMaj7) (zie vb1) een akkoord waarbij onder de tonen van Ebmin een (=Cb) is geplaatst. En die zorgt voor een natuurlijke oplossing naar het akkoord in de 3e maat, alvorens tot een moment van ontspanning te raken in de 4e maat. Kijk en luister naar  de “foute” versie en vergelijk die met voorbeeld 1 hierboven: 

Niet alleen deze bijzondere harmonische wending maakt deze song tot een meesterwerk. Ook het subtiele gebruik van chromatiek in melodie en begeleiding geeft aan deze lovesong een wat melancholische klank. Met de term chromatiek heb ik het over het muzikaal verloop met een dalende lijn in de bastonen in stapjes van steeds halve toonafstanden:

Het is een beproefd effect dat terug gaat tot ver in de geschiedenis. Een bekend voorbeeld is de aria When I am laid uit de opera “Dido and Aeneas” (1689) van Henry Purcell. Probeer van deze aria de muziek en het notenbeeld te volgen.

In de song Night and Day kun je de wat monotone melodie met zich repeterende noten niet los zien van de eveneens monotone klanken in het oorspronkelijke intro op de tekst Like the beat beat beat of the tom tom die geleidelijk over overgaat in de tikkende klok, het tikken van de regen en de innerlijke stem die zegt “You, you, you”.

Bibliotheek Rotterdam beschikt over een groot aantal jazzboeken, cd’s en dvd’s, bundels bladmuziek, met en zonder cd om jazz te leren zingen of spelen op elk mogelijk instrument, om te leren improviseren, uitgeschreven jazzsolos, jazzarrangementen voor zangstem en allerlei instrumenten of combinaties van instrumenten.

Uitgelicht:

Night and Day: melodies, chords, lyrics, transposed parts for all instrumentalists Bevat: Night and day ,How long    has this been going on? I get a kick out of you You do something to me My one and only love Just one of… met meespeelcd.

Volledig uitgeschreven vertolking van Night and Day door jazzpianist Oscar Peterson in de bladmuziekbundel Trios zoals gespeeld op de cd "Oscar Peterson plays the Cole Porter songbook"

Het boek van Alec Wilder: American popular song, the great innovators, 1900-1950 1900-1950 met veel achtergrondinformatie en notenvoorbeelden (niet meer in collectie, landelijk aan te vragen)

Charlie Parker, The Verve Years 1952-1954 met een uitgeschreven saxofoonsolo,  zie p.1: